Šumperk [ Miasto lub gmina ]

Szumperk powstał w przeciągu XIII wieku na obszarze pańskim najprawdopodobniej w związku z wydobyciem metali szlachetnych. Jego znaczenie oraz bardzo dobre położenie gospodarcze podkreśla obecność zakonu św. Dominika, który w średniowieczu przebywał wyłącznie w znaczących i ekonomicznie silnych miastach.

Miasto praktycznie ciągle było w zastawie czołowych czeskich i morawskich rodów szlacheckich. W wieku XIV byli to panowie z Lipej (z Lipé), w wieku XV szybko zmieniali się tutaj panowie z Kunsztatu (z Kunštátu), z Lobkowic (z Lobkovic), z Waldsztejna (z Valdštejna) i z Cimburka. Czasami Szumperk stawał się z powrotem bezpośrednim majątkiem pana ziemi. Stało się tak między innymi w roku 1391, kiedy to miasto zdobyło znaczące prawa od margrabiego morawskiego Joszta. Rozwój rzemiosła zapewniało przede wszytkim prawo milowe, 68 mieszczan posiadało prawo do warzenia i wyszynku piwa.

Opanowanie miasta przez husytów w roku 1424 nie przyniosło wielkich pogromów. W przeciągu XV wieku powstały dwa cechy rzemieślnicze - sukienniczy i płócienniczy, które były filarem późniejszego rozwoju ekonomicznego. W większej koniunkturze przeszkadzał jedynie fakt, iż zdecydowana większość właścicieli zastawowych nie osiadła w mieście. Sytuacja nie zmieniła się nawet po przyjściu Tunklów z Brniczka (Tunklové z Brníčka) pod koniec XV wieku. Podczas ich panowania doszło do dwu wydarzeń, które znacząco przerosły granice regionu. W roku 1490 w pałacu szumperskim odbyło się spotkanie czołowych przedstawicieli szlachty morawskiej z przedstawicielami stanów śląskich w celu wsparcia wyboru Władysława Jagiellończyka za króla czeskiego. Drugim wydarzeniem, opisywanym w podręcznikach historii, był w ogóle pierwszy na terenie królewstwa czeskiego bunt poddanych przeciw władzy zwierzchniej.

Następcy Tunklów, Żerocinowie, otrzymali Szumperk na własność około roku 1505. Poddaństwo początkowo nie zaszkodziło miastu. Szczególnie za Piotra z Żerocina doszło do rozkwitu Szumperka. Po pożarze w roku 1513 Żerocin odnowił klasztor z kościołem oraz świątynię dziekanacką, i rozpoczął jedną z największych akcji budowniczych w historii miasta - budowanie kamiennych murów miejskich. Mieszczanie czuli się pewniej dzięki rosnącemu dobrobytu miasta. Po kilkuletnich staraniach udało im się wykorzystać niezgód pomiędzy Żerocinami i w roku 1562 wykupili się do poddaństwa władcy i zyskali statut wolnego miasta królewskiego.

Wbrew wielkim długom i kilku katastrofom, które dotknęły Szumperk (epidemie dżumy w latach 1571-1572 i 1585 oraz niszcząca powódź w roku 1591), była druga połowa XVI wieku i początek wieku XVII okresem wielkiego rozkwitu miasta. Zamiast domów drewniannych zaczęły pojawiać się murowane. Miasto posiadało wodociąg i kanalizację, a niektóre ulice były brukowane.

Pomyślny rozwój przerwały wydarzenia po bitwie na Białej Górze. Za uczestnictwo w powstaniu stanów Szumperk stracił poprzednie przywileje i stał się tzw. ochronnym miastem lichtenstejnskim. Nowi właściciele włączyli miasto do dóbr Ruda, gdzie pozostało do połowy XIX wieku. Wiek XVII był dla miasta okresem nie kończących się tragedii. W roku 1733 Karol z Lichtenstejna ogłosił definitywny zakaz wyznania ewangelickiego i miało dojść do wypędzenia protestantów z miasta. Rekatolizacja spotykała się jednak w przeciągu długich dziesięcioleci z silnym sprzeciwem, który na początku wspierała również wojna trzydziestoletnia. Mieszczanie jednak wkrótce stracili nadzieję na wyzwolenie przez wojska przeciwcesarskie.

Krótki rozkwit Szumperka po wojnie trzydziestoletniej został przerwany pożarem, który wybuchnął 7 maja 1669 i w przesiągu czterech dni zniszczył praktycznie całe miasto. Zanim obywatele zdążyli odetchnąć po jednej tragedii, zasięgła miasto następna. Z dóbr wielkolosinskich dotarły za jego mury w roku 1679 procesy z czarownicami, podczas których w przeciągu piętnastu lat zginęło około pięćdziesięciu czołowych mieszczan. Między nimi był też dziekan szumperski Krzysztof Alois Lautner. Następnym tragicznym zdarzeniem była kolejna epidemia dżumy, która dotknęła Szumperk w latach 1714-1715.

Szumperk stanowił dla Lichtenstejnów znaczące źródło dochodów i dlatego miastu zachowane zostały liczne przywileje. Decydujące znaczenie miała produkcja materiałów włókienniczych. Prym wiedli płóciennicy, którym udało się uzyskać od cesarza Józefa I w roku 1708 przywilej do produkcji tkanin specjalnych (mezulan i barchet). Potrafili również wyprodukować adamaszek, plusz, aksamit, a później również manczester. Głównym działem produkcyjnym były jednak różne rodzaje trypów (trip), które w okolicznych krajach nie miały konkurencji i stanowiły korzystny artykuł eksportowy.

Koniec monopolu oraz przestarzała rzemieślnicza technologia produkcyjna doprowadziła miasto pod koniec wieku XVIII do kryzysu gospodarczego. Doszło jednak do rozwoju produkcji manufakturycznej. Najbardziej znana w tej dziedzinie była manufaktura Klapperotha produkująca manczester, pierwsza w swym rodzaju w monarchii austriackiej oraz jedna z pierwszych na kontynencie europejskim. W roku 1841 w Szumperku wytwarzano 30 procent całkowitej morawskiej produkcji płótna przeznaczonej na rynki zagraniczne. W rok później produkcję rozpoczęła pierwsza mechaniczna przędzalnia lnu na Morawach.

Rewolucja przemysłowa doprowadziła przede wszystkim do znaczącego podwyższenia liczby obywateli. Dzięki szybkiemu rozwojowi budownictwa na przełomie XIX i XX wieku powstały liczne okazałe budynki publiczne, jak również rezydencje prywatne, które zaprojektowali czołowi architekci monarchii. Dzięki swej okazałości Szumperk nazywano "małym Wiedniem".

Po pierwszej wojnie światowej przeważające obywatelstwo niemieckie Szumperka nie przyjęło z aprobatą powstania Republiki Czechosłowackiej i zgłosiło się do separatystycznego obszaru terytorialnego, tzw. Sudetenland. Opanowanie miasta przez wojsko czechosłowackie 15 grudnia 1918 zakończyło ten krótki epizod. W międzywojennym okresie powstało w mieście kilka nowych gałęzi przemysłowych. Nie odnotowano jednak koniunktury na miarę tej z końca XIX wieku ze względu na kryzys gospodarczy, który powstrzymał następny rozwój.
Wyraźnie niemiecki charakter miasta zmienił się po drugiej wojnie światowej, kiedy to wysiedlono przeważającą część jego obywateli. Miasto rozwijało się jednak dalej i w roku 1991 liczba obywateli w porównaniu z okresem przedwojennym podwoiła się - na 30 422. Szumperk jest siedzibą urzędu powiatowego, który od roku 1960 zarządza również obszarem byłego powiatu Zabrzeh (Zábřeh), a do roku 1995 również powiatem Jesionik (Jeseník).

(zpracoval Mgr. Drahomír Polách)

DALSZE INFORMACJE: http://www.Sumperk.cz